Het fantastische genre op FilmFestGent 2024

Vorig jaar besprak ik elf films in het fantastische genre die op het Gentse filmfestival te zien waren. Dit jaar heb ik ofwel niet de juiste selectie gemaakt, ofwel waren er op de 51ste editie van #FilmFestGent minder films in het speculatieve genre te zien.
Er stond eigenlijk maar één echte sciencefictionfilm op het programma (‘The Substance’) en één film met een ‘echt’ spook (‘Presence’). In een aantal andere films was er wel een speculatief element, maar soms was dat element louter een aanleiding om de film mee te beginnen (zoals in ‘A Different Man’) of werd het opgespaard tot helemaal op het einde (zoals in ‘Animale’, ‘September Says’ en ‘Bird’).
Ik ben zeer mild moeten zijn om aan negen films te komen die aan het criterium SFFH voldeden.

Schoonheidsidealen

Laten we beginnen met twee films die een kritische blik werpen op het schoonheidsideaal: ‘The Substance’ en ‘A Different Man’.

The Substance
(Regie / scenario: Coralie Fargeat; Acteurs: Demi Moore, Margaret Qualley, Dennis Quaid;
Duur: 141 min.; Score: 4 / 5)

Dit was waarschijnlijk een van de meest commerciële films op het filmfestival. ‘The Substance’ komt op 6 november 2024 in de Belgische zalen. Het is echt een film die je op groot scherm moet zien, vooral als je van body horror houdt.
Demi Moore speelt de rol van Elisabeth Sparkle, een actrice die ooit een Oscar won, maar vooral bekend is als fitnessinstructrice in een populaire ochtendshow. Na een opname blijken de vrouwentoiletten buiten gebruik te zijn, dus wipt ze vlug de mannentoiletten binnen. Daar hoort ze onbedoeld een telefoongesprek waarin de producer van haar programma (die waarschijnlijk niet toevallig Harvey heet) aankondigt dat hij ‘de oude taart’ wil vervangen door een jonger model. Volgens Harvey is de houdbaarheidsdatum van Elisabeth al lang verstreken. ‘Een vrouw van voorbij de vijftig in prime time is slecht voor de kijkcijfers.’
Elisabeth rijdt ontdaan naar huis, maar ze is zo afgeleid door wat ze hoorde, dat ze in een verkeersongeval terechtkomt. Ze wordt heelhuids uit het wrak gehaald, maar moet toch voor een controle naar het ziekenhuis. Daar stopt een verpleger stiekem een USB-stick met een promotievideo voor ‘The Substance’ in haar jaszak.
Geïntrigeerd bekijkt Elisabeth het filmpje waarin een nieuwe technologie aangeprezen wordt. Met die technologie kan ze een jongere, perfecte versie van zichzelf creëren. Op die manier kan ze over twee lichamen beschikken. Elk lichaam kan exact zeven dagen gebruikt worden; daarna moet weer gewisseld worden.
Na enig aarzelen besluit Elisabeth de procedure uit te proberen. Zo ontstaat haar alter ego Sue, een knappe, jonge vrouw die over alle ervaring beschikt die Elisabeth opdeed. Je kan vast raden wat er vervolgens gebeurt: zonder te beseffen met wie hij te maken heeft, vervangt Harvey Elisabeth door de veel jongere Sue.
Een van de basisregels bij het gebruik van de Substance is ook de slogan waarmee de film gepromoot wordt: ‘REMEMBER YOU ARE ONE’. Elisabeth / Sue zijn één en dezelfde persoon. Ze kunnen hun lichamen niet tegelijkertijd gebruiken en dat is een probleem wanneer Sue op ‘dag zeven’ met een jongeman in bed duikt. Ze ziet het niet zitten om de volgende ochtend in haar oude lichaam naast hem in bed te liggen. Ze beslist een paar extra uren te ‘stelen’, zonder te beseffen welke hoge prijs Elisabeth daarvoor moet betalen.
Demi Moore is ondertussen al 61 lentes oud, maar ziet er nog steeds prachtig uit, zeker in de beginscènes van de film. Voor deze film zet ze echter haar ego als actrice volledig opzij en zien we haar beetje bij beetje transformeren in een afzichtelijk wezen telkens Sue de regels overtreedt.
De horror wordt behoorlijk goor in beeld gebracht. Het begint al wanneer we Dennis Quaid in de rol van Harvey scampi’s zien eten. Zelfs al zit je helemaal op de laatste rij, dan nog heb je het gevoel dat de saus tot op je kleren spat. Op het einde van de film spuit het bloed in het rond en rollen de menselijke ingewanden plastisch over het scherm.

A Different Man
(Regie / scenario: Aaron Schimberg; Acteurs: Sebastian Stan (Edward / Guy), Renate Reinsve (Ingrid), Adam Pearson (Oswald); Duur: 112 minuten; Score: 3.5 / 5)

Edward lijdt aan een niet nader bepaalde ziekte, waardoor zijn gezicht afzichtelijk lelijk wordt (denk aan John Merrick in ‘The Elephant Man’ om het je voor te stellen). De eenzame man probeert aan de bak te komen als ‘acteur met een speciaal uiterlijk’ en krijgt een rolletje in een educatieve bedrijfsfilm.
‘Mooie mensen zijn succesvoller,’ zo begint de video schaamteloos, ‘maar we mogen ook lelijke mensen niet vergeten.’ Daarna volgen een aantal gênante tips die mooie mensen kunnen helpen om inclusiever om te gaan met ‘lelijke’ mensen.
Zijn buren zijn niet aardig. Er drupt vies vocht uit een beschimmelde plek op het plafond. Edwards leven is weinig benijdenswaardig tot hij een nieuwe buurvrouw krijgt. Ingrid is een knappe vrouw die ambities heeft als toneelschrijfster. Ze toont oprechte interesse in Edward, maar terwijl hij verliefd is op haar, blijkt zij enkel vriendschap te willen.
Ongeveer op hetzelfde moment krijgt Edward de kans om proefkonijn te zijn bij de ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel dat hem niet alleen van zijn aandoening kan genezen, maar hem ook een totaal nieuw gezicht kan bezorgen. Hij gaat gretig in op het aanbod en de resultaten zijn spectaculair. Op een dag wordt hij wakker als een totaal andere, veel knappere man. Hij maakt bewust de keuze om meteen ook een andere identiteit aan te nemen. Hij vertelt iedereen dat Edward zelfmoord pleegde, en wordt Guy, een succesvolle makelaar.
Ondertussen heeft Ingrid een eerste toneelstuk geschreven over haar vroegere buur, Edward. Ze herkent Guy niet als hij op auditie komt. Omdat hij zich wonderwel kan inleven in de rol van Edward, wint de knappe Guy niet alleen de hoofdrol, maar ook het hart van Ingrid, want ja: ‘Mooie mensen zijn nu eenmaal succesvoller.’
En dan komt Oswald op de proppen, een Engelsman met een gezicht dat als twee druppels water lijkt op Guys vroeger gezicht, toen hij nog Edward was. Met zijn warme karakter palmt Oswald meteem iedereen in, in die mate dat Guy stikjaloers wordt en bijna heimwee krijgt naar zijn oude, misvormde gezicht.
Zo wordt de film een interessante parabel over uiterlijk versus innerlijk. Naar het slot toe heeft de film helaas moeite om te eindigen. Het verhaal bleef maar doorgaan met een aantal scènes die, naar mijn aanvoelen, overbodig waren. De film was waarschijnlijk beter geweest als hij een tiental minuten korter was geweest.

Bang voor spoken?

De derde en vierde film in mijn lijstje zou je als spookfilm kunnen catalogiseren: ‘Presence’ en (in mindere mate) ‘Edge of Summer’.

Presence
(Regie: Steven Soderbergh; Scenario: David Koepp; Acteurs: Callina Liang (Chloe), Lucy Liu (moeder), Chris Sullivan (vader), Eddy Maday (broer), West Mulholland (vriendje); Duur: 85 minuten; Score: 4 / 5)

Het gezin Payne neemt hun intrek in een nieuw huis, maar aan het camerastandpunt merk je meteen dat er iets niet pluis is. Wanneer de woning gerenoveerd wordt, weigert een schilder een bepaalde kamer binnen te gaan. Dat wordt even later de kamer van Chloe Payne, een tiener die een trauma achter de rug heeft. Haar beste vriendin is na het nemen van drugs niet meer wakker geworden uit haar trance.
Chloe gaat door een zware, emotionele periode. Ze is de enige in het gezin die merkt dat het spookt in huis. Aanvankelijk denkt het meisje dat de ‘aanwezigheid’ de geest van haar overleden vriendin is, maar als kijker weten we beter. Het spook weet zelf niet wie het is, noch waarom het als geest door het huis dwaalt. Dat wordt ons (en het spook zelf) pas na verloop van tijd duidelijk.
‘Presence’ brengt een degelijk spookverhaal waarin de spanning geleidelijk opgebouwd wordt in de richting van de uiteindelijke climax. Er zitten geen goedkope ‘scares’ in en er komt geen CGI aan te pas. De film bestaat uit lange takes die gemaakt zijn met een op een drone gemonteerde camera. Op die manier kijken we als het ware door de ogen van het spook, wat soms een bevreemdende, schokkerige kijkervaring oplevert.

Edge of Summer
(Regie / scenario: Lucy Cohen; Acteurs: Flora Hylton (Evie), Joel Sefton-Iongi (Adam); Duur: 98 minuten; Score: 4,5 / 5)

​Edge of Summer is een mooie ‘coming of age’ film die zich afspeelt in de jaren negentig. Evie gaat met haar moeder —maar zonder haar vader— op vakantie in Cornwall. Nadat ze daar vijandig onthaald wordt door de lokale jeugd, zoekt een jongen toenadering.
Adam, zo heet haar leeftijdsgenoot, neemt haar mee naar een gesloten mijnsite. In het verlaten kantoor vertelt hij over de legenden en verhalen over geesten die door de tunnels dwalen. Daarna gaan ze samen een tunnel in en laten ze een steen in een mijnschacht vallen om te horen hoe diep de put is. Ze schrikken zich rot wanneer er geluid komt uit de schacht.
In de buitenwereld ontdekken de twee kinderen beetje bij beetje de waarheid over hun respectievelijke vaders. Ondertussen ontmoeten ze elkaar ook dagelijks in de verlaten mijn, waar ze de conversatie aangaan met de geest in de put. Is hij echt? Of is hij louter een manifestatie van hun angsten? Evie is er alvast van overtuigd dat ze zich de onzichtbare man in de mijnschacht niet inbeeldt, want ze heeft zijn stem opgenomen op een taperecorder.
Wie hield van ‘Aftersun’ en ‘Falcon Lake’ zal vast ook van ‘Edge of Summer’ houden, want het verhaal wordt met veel gevoel in beeld gebracht.

Metamorfosen

Een paar regisseurs zochten hun inspiratie bij Ovidius en kozen voor een metamorfose. Iedereen kent het woord ‘weerwolf’, maar bestaat er ook iets zoals een ‘weerstier’ en een ‘weervogel’? Dat ontdekken we in ‘Animale’ en ‘Bird’.

Animale
(Regie: Emma Benestan; Scenario: Emma Benestan en Julie Debiton; Acteurs: Oulaya Amamra (Nejma), Damien Rebattel (Tony), Vivien Rodriguez (Kylian); Duur: 98 minuten; Score: 4.5 / 5)

​‘Animale’ is een cowboyfilm met een stoere cowgirl in de hoofdrol. Nejma werkt op een stierenfarm in de Camargue, waar ze zich voorbereidt op haar eerste keer ‘stierenrennen’. Vrees niet: dit is geen stierengevecht waarbij een dier gedood wordt. Stierenrenners betreden samen met een stier de arena, waar ze verschillende rosetten moeten bemachtigen die aan de hoorns van de stier  bevestigd zijn.
Na haar vuurdoop als eerste en enige vrouwelijke stierenrenner gaat Nejma op stap met ‘de mannen’. Er wordt gedronken, er wordt een pilletje geslikt, en er wordt uitgedaagd. Om zich te bewijzen, kruipt Nejma onder de prikkeldraad en loopt ze ‘s nachts zomaar de stierenwei in. De volgende dag wordt ze in haar eigen bed wakker met een kater van jewelste en een totale black-out van wat er zich op de stierenwei afspeelde. Ze heeft wel overal blauwe plekken en een serieuze wonde aan haar arm.
Wat deze Franse western met het speculatieve genre te maken heeft? Dat wordt pas duidelijk als de film halfweg is. Zowel met Nejma als met de stieren is er iets vreemds aan de hand. De cowboyfilm metamorfoseert geleidelijk in een horrorfilm.
Allen daarheen vanaf 18 december 2024 (releasedatum in België).

Bird
(Regie / scenario: Andrea Arnold; Acteurs: Nykiya Adams (Bailey), Franz Rogowski (Bird), Barry Keoghan (Bug); Duur: 119 minuten; Score: 4,5 / 5)

​De twaalfjarige Bailey woont in een kraakpand, samen met haar (zeer jonge) vader Bug en haar oudere broer (van een andere moeder) Hunter. Haar moeder woont in een huisje met een andere halfbroer en twee halfzusjes. Het meisje gaat op de loop wanneer Bug fier aankondigt dat hij gaat trouwen met een vrouw die hij nog maar drie maanden kent.
De volgende ochtend wordt ze opgeschrikt door een man in een rok, Bird. Ze stelt zich zeer defensief op, maar raakt zo gefascineerd door deze vreemde vogel dat ze hem volgt. Hij vertelt dat hij als kind in de buurt woonde, maar op jonge leeftijd ‘verdween’. Bailey besluit hem te helpen met zijn zoektocht naar zijn ouders.
In het verleden stal Andrea Arnold met films zoals ‘Cow’, ‘American Honey’, ‘Fish Tank’ en ‘Red Road’ wel vaker de show op filmfestivals. ‘Bird’ vormt een mooie aanvulling op dat lijstje. Met Barry Keoghan (‘Saltburn’, ‘The Banshees of Inisherin’ en ‘The Killing of the Sacred Deer’) als Bug en Franz Rogowski (‘Große Freiheit’, ‘Undine’ en ‘Transit’) als Bird wist ze ook nu weer topacteurs te strikken. Meerwaardezoekers kunnen deze film vanaf 1 januari 2025 in Belgische zalen gaan zien.
Allemaal goed en wel, maar waar zit het speculatieve element?
Er wordt een tipje van de sluier gelicht wanneer een vogel een briefje uit de hand van Bailey oppikt en een verdieping hoger aan de bestemmeling van de boodschap bezorgt. Pas helemaal op het einde gebeurt er echt iets bovennatuurlijks. Hoewel het niet met zoveel woorden wordt uitgelegd, begrijp je als kijker uiteindelijk ook hoe het komt dat Bird op een dag uit het leven van zijn ouders verdween.

Horror en zo

Je kan discussiëren of de laatste drie films in mijn rijtje echt ‘horror’ zijn. ‘Des Teufels Bad’ toont aan dat geschiedenis soms pure horror is. De demon in ‘September Says’ is psychologisch van aard. Bij ‘Sasquatch Sunset’ overvalt de horror je wanneer je beseft dat je nooit het anderhalf uur terugkrijgt dat je aan deze film besteedde.

Des Teufels Bad
(Regie / Scenario: Severin Fiala en Veronika Franz; Acteurs: Anja Plaschg (Agnes),  David Scheid (Wolf), Maria Hofstätter (Gänglin); Duur: 121 minuten; Score: 4 / 5)

Het scenario van deze film is gebaseerd op documenten uit Oostenrijkse archieven uit de achttiende eeuw. Zelfmoord was een grote zonde. Wie zich van het leven benam, kreeg geen begrafenis, en dus geen toegang tot de hemel. Was je je leven beu, dan pakte je het beter anders aan.
Vooral vrouwen gebruikten de methode die in de eerste minuten van de film uit de doeken wordt gedaan. Ze kozen een onschuldig kind uit, maakten er een engeltje van, en gingen vervolgens biechten. Door berouw te tonen tijdens de biecht, kregen ze vergiffenis voor de vreselijke misdaad die ze pleegden. Als straf werden ze onthoofd. Zo ontsnapten ze aan het leven zonder dat hen de toegang tot de hemel ontzegd werd. Ze moesten er wel bijnemen dat hun bloed en bepaalde onderdelen van hun lichaam aan belangstellenden verkocht werden.
Zo legt kersverse bruid Agnes een vinger van zo’n moordenares onder haar matras in de overtuiging dat dit zal helpen om vlug zwanger te worden. Haar bruidegom heeft echter meer interesse in mannen dan in vrouwen. In plaats van zijn huwelijksplicht te vervullen, ligt hij gewoon naast zijn vrouw te masturberen. Het hoeft niet te verbazen dat de arme Agnes niet zwanger raakt. Dat er geen kind komt, wekt argwaan op bij Gänglin, de bemoeizieke schoonmoeder van Agnes.
Diepgelovig als ze is, keert Agnes zich tot God, met rituelen die we als kijker eerder met hekserij associëren dan met religie. Zonder dat er magie aan te pas komt, is de rauwe werkelijkheid in ‘Des Teufels Bad’ bij momenten pure horror.

September Says
(Regie: Ariane Labed; Scenario: Daisy Johnson en Ariane Labed; Acteurs: Mia Tharia (July), Pascale Kann (September), Rakhee Thakrar (moeder); Score: 4 / 5)

July en September zijn twee zusjes die haast altijd samen zijn. Hun alleenstaande moeder is een fotografe die haar dochters portretteert alsof ze personages zijn in ‘The Shining’.
Op school is July de ‘rare’ van de twee. September beschermt haar zusje, maar komt daardoor meer dan eens in de problemen. Thuis spelen de twee vaak lugubere spelletjes met elkaar, zoals zussen dat wel vaker doen. ‘September Says’ is een variatie op ‘Simon Says’, een spel waarbij opdrachten gegeven worden die enkel uitgevoerd moeten worden indien ze voorafgegaan worden door ‘Simon Says’ —of in dit geval ‘September Says’.
Wanneer July op school het slachtoffer wordt van een misplaatste grap, slaan de stoppen bij September door. Ze stormt in de regen naar buiten, klaar voor een confrontatie met de daders, maar dan wordt het beeld zwart. Het volgende moment vinden we de moeder en haar twee dochters terug bij een huisje aan zee waar ze zich even terugtrekken om te bekomen van het drama dat voor ons als kijker nog een mysterie is.
Doordat hun moeder vaak in de stad is, zijn de twee meisjes op elkaar aangewezen. Pas helemaal op het einde kom je te weten wat er gebeurde toen het scherm zwart werd, al had je ook al eerder door kunnen hebben hoe de vork in de steel zat. De symbolische woorden en daden van de meisjes bereiden je als kijker langzaam maar zeker voor op de ontknoping.
Ik heb getwijfeld om deze film op te nemen in dit overzicht. Het speculatieve element is hier eerder psychologisch dan bovennatuurlijk, maar ik denk dat ‘September Says’ wel in de smaak kan vallen van een publiek dat van onderhuidse horror houdt.

Sasquatch Sunset
(Regie: David Zellner, Nathan Zellner; Scenario: David Zellner; Acteurs: Jesse Eisenberg, Riley Keough, Christophe Zajac-Denek; Duur: 88 minuten; Score: 1 / 5)

Ik wist twee dingen toen ik de bioscoopzaal binnenging om naar ‘Sasquatch Sunset’ te kijken. Het verhaal ging over een jaar in het leven van een familie van de mythische ‘Sasquatch’ (waarvan de legendarische ‘Bigfoot’ het bekendste exemplaar is). Ik wist ook dat Jesse Eisenberg de enige bekende acteur in de film was.
Ik verwachtte ofwel een fictieve, maar realistisch gemaakte natuurdocumentaire, met een stem zoals die van David Attenborough die het doen en laten van de wezens beschrijft, ofwel een dolkomisch spektakel zoals ‘Hundreds of Beavers’ waarbij je van de ene lachbui in de andere valt.
Helaas was het geen van beide. Jesse Eisenberg was onherkenbaar in het ridicule pak met het belachelijke piemeltje; de humor was van bijzonder laag allooi. Ook het scenario was mager: er wordt geplast, gekakt, geneukt, dronken geworden door gegiste bessen en stoned door paddenstoelen. Een gezinslid wordt gedood door een poema, een ander verdrinkt onder een zware boomstam. Er is ook nieuw leven: negen maanden na het neuken bevalt het enige vrouwelijke wezen van de groep van een baby die lijkt op een pop uit een goedkope speelgoedwinkel. Daarmee is 90% van alle actie in de film beschreven.
‘Sasquatch Sunset’ wordt aangeprezen als een ‘instant cultfilm’, maar dat is gewoon marketingjargon voor ‘we weten dat het een slechte film is, maar ga hem toch maar zien om “in” te zijn.’

​Bruno Lowagie