Astrofysicus Heino Falcke, fotograaf van zwarte gaten. ‘Kleine zwarte gaten zijn gevaarlijker voor mensen dan grote zwarte gaten. In kleine zwarte gaten word je gespaghettificeerd.’ Vorig jaar deed astrofysicus Heino Falcke op InScience, het festival van wetenschapsfilms in Nijmegen, een bijzondere aankondiging: in de loop van 2019 zou de eerste foto van een zwart gat gepubliceerd worden. Toen, november 2018, kon hij wel al enkele computergesimuleerde beelden tonen. Behalve heel veel wetenschapsfilms zijn er tijdens InScience een aantal lezingen. In de module Big Ideas stellen vooraanstaande wetenschappers hun onderzoek voor. Achteraf wordt er een film getoond die door de spreker gekozen werd. Heino Falcke werd dit jaar uitgenodigd om over die eerste foto van een zwart gat te spreken. De titel van zijn lezing was Het Mysterie van Zwarte Gaten De wetenschapper koos Interstellar, waarin naar een zwart gat gevlogen wordt en astronauten het zwarte gat zelfs in vliegen. Heino Falcke illustreerde zijn lezing met een aantal fragmenten uit de film. Het zwarte gat in het centrum van M87. Eerste foto van een zwart gat Heino Falcke is professor van de Radboud Universiteit Nijmegen en is voorzitter van de wetenschappelijke raad van het EHT-project om met radiogolven een beeld van een zwart gat te maken. Hiervoor werden waarnemingen van acht radiotelescopen verspreid over de hele aardbol gecombineerd. Samen vormen ze een gigantische virtuele telescoop, de Event Horizon Telescope. Op 10 april 2019 was het zover. Op een persconferentie in het Berlaymontgebouw in Brussel toonde zijn team de eerste foto van een zwart gat. De foto toont het zwarte gat dat zich in het centrum van het elliptische sterrenstelsel M87 in het sterrenbeeld Maagd bevindt. Het mysterie van zwarte gaten Aangezien radiogolven niet zichtbaar zijn voor de mens, worden de golven gekleurd. “We kozen rood omdat rood symbolisch voor gevaar staat”, vertelt Heino Falcke op InScience. Gevaar? Ja, zeker, want als je te dicht in de buurt van een zwart gat komt, verdwijn je erin. Een zwart gat bevat zoveel massa in een klein gebied dat de zwaartekracht zo groot is geworden dat niets kan ontsnappen, zelfs licht niet. Heino Falcke benadrukt echter dat een zwart gat een eenvoudig object is. Twee getallen volstaan om een zwart gat te beschrijven: de massa en de draaisnelheid. “Een atoomkern is complexer dan een zwart gat,” besluit hij. Mocht een astronaut een klein zwart gat invliegen, zorgt het verschil in zwaartekracht aan je voeten en aan je hoofd ervoor dat je uitgerokken wordt, zeg maar gespagghettificeerd. Gevraagd of hij zelf naar een zwart gat zou willen reizen, mocht dat mogelijk zijn, antwoordt Heino Falcke resoluut ontkennend. “Je kunt nooit meer terug komen. Alle kennis die je hebt, verdwijnt in het zwarte gat en kennis moet gedeeld worden, anders is het zinloze kennis.” Affiche InScience. De lezing begon met een waarschuwing. Films en documentaires Heino Falcke vindt het heel bijzonder dat er een festival als InScience bestaat. Zelf kijkt hij veel naar wetenschapsfilms. Het thema van InScience was genetische modificatie. Zou hij iets aan zichzelf willen veranderen, mocht dit via genetische modificatie kunnen? Neen, “je hoeft niet perfect te zijn”. Zijn keuzefilm is Interstellar, want in deze film "wordt wetenschap positief gevisualiseerd". Het beeld van het zwarte gat zelf is natuurlijk nu wel al achterhaald. Op de vraag of er sciencefictionfilms zijn, waarin totaal geen rekening met de wetenschap gehouden wordt, verwees Heino Falcke naar de komedie Space Balls. Zelf had hij in zijn jeugd genoten van bijvoorbeeld Star Wars en kan nog altijd genieten van sciencefictionfilms. “Dat zijn creatieve films waarin hele werelden bedacht worden.” Wel vindt hij dat films het echter niet te gek moeten bedenken, films moeten de wetenschap geen geweld aandoen, tenzij ze er een draai aangeven waarom iets gebeurt dat volgens de wetenschappen niet kan zoals sneller vliegen dan het licht. Kwantummechanica versus relativiteitstheorie We leven in een bijzonder tijdperk: voor de eerste keer hebben we een zwart gat gezien en we nemen voor het eerst zwaartekrachtgolven waar. Het grootste raadsel van de fysica blijft om de zwaartekracht te verklaren. Hier botsen kwantumfysica en relativiteitstheorie met elkaar. Bovendien is er de onbeantwoorde vraag wat er met informatie gebeurt. Volgens de kwantummechanica moet informatie behouden blijven, volgens de relativiteitstheorie verdwijnt de informatie in het zwarte gat. Heino Falcke vermoedt dat de relativiteitstheorie het bij het rechte eind heeft en dat informatie dus verloren gaat. “Maar mogelijk heb ik niet gelijk”, relativeert hij zijn mening. Kan de snaartheorie hier helpen en misschien wel leiden tot een theorie van alles zoals Stephen Hawking dacht? In zijn laatste wetenschappelijke artikel heeft Hawking het over het multiversum. Falcke volgt hem daar echter niet in. Hij staat sceptisch tegenover de snaartheorie. Wiskundig ziet dat er heel mooi uit, maar na decennia onderzoek zijn er nog steeds geen experimenten bekend om de theorie te testen. Ook de hypothese van het multiversum kan hem niet bekoren: “Mochten er veel werelden zijn, dan zou er een meetbare wisselwerking moeten zijn om fysisch relevant te zijn. Het multiversum is wellicht enkel fantasie. Maar je weet nooit, soms wordt fantasie wetenschap. Toen de wiskunde met complexe getallen begon te rekenen, was er geen fysisch proces gekend waarvoor complexe getallen moesten gebruikt worden en nu wel.” En wat denkt hij van sneller-dan-licht reizen en wormgaten, twee fenomenen die herhaaldelijk opduiken in Space Opera’s? Hij gelooft er niet in, “maar er mag altijd onderzoek naar gebeuren. Als ik wist welke SF altijd fictie zal blijven en welke niet, dan had ik al tien Nobelprijzen gewonnen”. Interviews met een astronoom voor een populair tijdschrift, worden steeds afgesloten met de vraag of er buitenaards leven is?. “De kans is groot, maar we weten het niet.” Meer info: https://www.insciencefestival.nl Frank Beckers Met dank aan Ariëlla van der Linde van InScience Artistieke impressie van een zwart gat vroeger en nu. Met deze conclusies eindigde Heino Falcke zijn lezing.
0 Opmerkingen
Laat een antwoord achter. |